این اصطلاح به انواع مختلف آثار هنری که در آن مفهوم و ایده­‌ی اثر پراهمیت­تر از محصول نهایی تلقی می­‌شود، اطلاق می­‌گردد. اندیشه­‌ی این اصطلاح به دوشان باز می­‌گردد، اما فقط از دهه ­ی 1960 بود که هنر مفهومی به پدیده­ای بین‌المللی بدل شد. اما شکل ظهور و جلوه آن کاملاً متنوع بود. ویژگی و مشخصه‌­ی مشترک آنها این ادع بود که اثر هنری «حقیقی» یک شیء فیزیکی که توسط هنرمند ساخته شده باشد نیست، بلکه دربردارنده­‌ی «مفهوم» و «ایده» است. وقتی یک چیز مادی بر دیوار موزه یا در جایی در برابر بیننده­ای آویخته می­شود، در واقع چیزی نیست جز واسطه‌­ای برای انتقال یک ایده یا به مثابه محملی است که به واقعه یا موقعیتی اشاره دارد و از فضا و مکانی که در آن نمایش داده می‌­شود مجزا است. در این شکل هنری از عکس متن، نقشه، نمودار، نوار صوتی، ویدئویی و غیره به عنوان رسانه­‌ی ارتباطی استفاده می­شود. اکثر هنرمندان در حوزه­‌ی هنر مفهومی به طور کاملاً تعمدی و آگاهانه در کارهای خود از محصولاتی که از نظر بصری پیش پا افتاده، معمولی و غیرجالب محسوب می­‌شدند استفاده می­کردند تا بدین‌­ترتیب توجه بیننده را به مفهوم و ایده‌­ای که بیانگر آنند، جلب نمایند. البته این امر کاملاً قابل قبول و پذیرفتنی است. این عقیده که کیفیات زیبایی­شناختی ممکن است متعلق به «مفاهیم» باشند، عقیده­‌ی تازه‌­ای نیست. خشنودی زیبایی­شناختی نسبت به زیبایی­ یا ایجاز یا کمال قضایای ریاضی یا نظریه‌­های علمی و فلسفی مدت‌­های مدید شناخته شده بود. زیبایی (یا درخشش) حتی در مسابقات شطرنج نیز ارج گذاشته می­‌شود. اما معمولاً هنرمندان آثار برای ژرفا یا زیبایی و ظرافت در حوزه‌­ی معنایی قابل توجه نبوده­‌اند و ایده­‌هایی که هنر مفهومی بیننده را بدان هدایت می­‌کند، به نظر می­رسد در بسیاری موارد خود کم عمق، معمولی یا پیش پا افتاده هستند. یکی از مشهورترین نمونه­‌ها، یک و سه صندلی اثر جوزف کازوت (موما، نیویورک 1965) است که متشکل بود از یک صندلی واقعی، عکسی از یک صندلی و تعریف واژه­‌نامه‌­ای صندلی. این اثر یقیناً قصد ندارد که از جنبه­ی بصری یک ترکیب­‌بندی جالب به مفهوم سنتی خود خلق کند. با این حال ایده‌­ای که ارائه می­دهد- صندلی واقعی و محسوس؛ عکس صندلی و تعریف مفهوم- برای هر کسی که با کاربرد در حوزه‌­ی ایده­‌ها آشنا باشد به شدت پیش پا افتاده است. هیچ معیار صوری قابل قبلی برای متمایز ساختن آثار موفق از ناموفق، ماهرانه از ناپخته، خوب از بد در آثار هنر مفهومی وجود ندارد و در نظر بسیاری از افراد اصطلاح اختصاری «Con art» [هنر گول زَنک] که گاه به جای Conceptual art به کار برده می­‌شود، به نظر می­رسد بیشتر مناسب و درخور آن باشد.

مارسال دوشامپ (Duchamp)

جوزف کازوت (Kosuth)

منبع: سبک ها و مکتب های هنری/ مولفان: ایان چیلورز، هارولد آزبرن و دیگران، تدوین و ترجمه: فرهاد گشایش، تهران، عفاف، 1380.