سمبولیسم (Symbolism)

 معنای عامِ سمبولیسم، نمادگرایی است. سمبولیسم جنبشی نامنسجم در هنر بود. از دهه­ های 1880 و 1890 بعنوان زمان شکل گیری این جنبش یاد شده همینطور جنبش مذبور ارتباط نزدیکی با جنبش ادبی سمبولیستی در شعر فرانسه آن دوران داشته است. این جنبش را میتوان واکنشی به اهداف طبیعت­گرایانه مکتب امپرسیونیسم و نیز به اصول رئالیسمی که توسط کوربه وضع شده، دانست. کوربه معتقد بود:

"نقاشی اساساً هنری عینی است و فقط می­تواند شامل بازنمایی چیزهایی شود که واقعی و موجودند ...
شیء انتزاعی به قلمرو نقاشی تعلق ندارد".

میخائیل نسترو (Mikhail Nesterov)

ویکتور واسنتسو(Viktor M. Vasnetsov)

 موریه شاعر در تضاد مستقیم با این ایده مرامنامه سمبولیستی را در فیگارو هیجدهم سپتامبر 1886 انتشار داد و در آن اظهار داشت:

اصل اساسی هنر "جامه پوشاندن به ایده به شکلی حسی است".

 هدف سمبولیسم حل مناقشه بین دنیای مادی و دنیای معنوی بود. به همان ترتیب که شاعر سمبولیست، زبان شعری را پیش از همه به­ عنوان بیان نمادین زندگی درونی مورد توجه قرار می داد، از نقاشان هم ­خواسته می شد تا بیانی بصری برای رمز و راز بیابند؛ در واقع می توان گفت از آنجا که شاعر تصور می­ کرد انطباق و هماهنگی نزدیکی بین معنا با صورت و ریتم کلماتی که به ­کار می­ برد وجود دارد، نقاش سمبولیست نیز به تبع آن تصور می­ کرد رنگ و خط در ماهیت خود قادر به بیان ایده هستند.

 منتقدین سمبولیست بسیار تلاش داشتند تابین این هنرها مثلاً  نقاشی­ های رودن با اشعار بودلر و ادگار آلن پو  و  موسیقی کلود دبوسی توازی­ هایی برقرار سازند. از این­رو سمبولیست­ ها بر ارجح بودن ذهنیت و انگیزش بر توصیف ( نمایش) مستقیم و صریح تشبیهات تأکید می­ ورزیدند.

جان ویلیام واترهوس (Waterhouse John William)

هنرمندان سمبولیست از نظر سبک و روش کار بسیار متنوع بودند. برای مثال مورو تصاویر جذابی از نوعی عرفان رمزآلود را نقاشی کرد، در حالی­که نقاشی دیواری پوویز دوشان رنگ پریده، آرام و مالیخولیایی می ­نماید.

بسیاری از هنرمندان سمبولیست از نوع خاصی از تصویرپردازی مشابه به نویسندگان سمبولیست، الهام می­ گرفتند اما گوگن و پیروان وی از موضوعات متظاهرانه و افراطی کمتر استفاده کردند و غالباً صحنه­ های روستایی را بر می­ گزیدند. لازم به توضیح است که در این جنبش نوعی حس مذهبی شدید و پر رمز و راز نمود آشکار داشت و همین حس شدید شهوانی و انحرافی مرگ، بیماری و گناه را به  موضوعات مورد علاقه جنبش مبدل کرده بود.

باید در نظر داشت که اگرچه عبارت سمبولیسم بصورت عام در غالب  هنر فرانسه جای گرفته، اما به باور بسیاری تأثیر فراگیر و گسترده ­تری داشته و هنرمندان مختلفی چون برن جونز و مونش به­عنوان بخشی از جنبش در مفهوم گستردۀ آن مورد توجه هستند.

در مجموع سمبولیست­ها معتقد بودند واقعیتِ آرمانِ درونی، رؤیا و یا نماد تنها به­صورت غیر مستقیم و با واسطه میتواند بیان شود، بعبارت صریح تر سمبولیست ها نمایاندن واقعیت درونی  را فقط از طریق نشانه ها، کلیدها، یا تمثیل­ ها میسر میدانستند.

منبع: سبک ها و مکتب های هنری/ مولفان: ایان چیلورز، هارولد آزبرن و دیگران، تدوین و ترجمه: فرهاد گشایش، تهران، عفاف، 1380.